Λίγες εβδομάδες μετά το πέρας της παρατεταμένης ηφαιστειακής δραστηριότητας που παρατηρήθηκε για σχεδόν ένα μήνα στη Σαντορίνη, το ΑΠΘ επιχειρεί να ρίξει φως στα αίτια που έκαναν τους περισσότερους κατοίκους να εγκαταλείψουν το νησί για αρκετές μέρες και τα σχολεία να μείνουν κλειστά για μέρες. 

Τα πρώτα ευρήματα του ΑΠΘ με τη χρήση δορυφορικών δεδομένων ραντάρ COSMO-SkyMed σε συνεργασία με την ASI δίνουν ενδείξεις δραστηριότητας στο βόρειο τμήμα της καλδέρας της Σαντορίνης τον Ιούλιο του 2024 και εδαφική παραμόρφωση που εξελίχθηκε έως και τα τέλη του έτους. Επίσης, τα ίδια δεδομένα δείχνουν πως από τον Φεβρουάριο του 2025 παρατηρήθηκε μία πρόσθετη εδαφική παραμόρφωση που συνδέεται με την τεκτονικο-ηφαιστειακή δραστηριότητα της ευρύτερης περιοχής της Ανύδρου.

Με στόχο την ενίσχυση της παρακολούθησης του ηφαιστείου της Σαντορίνης, ενός από τα πιο ενεργά ηφαίστεια της Ευρώπης, το Εργαστήριο Παρατήρησης της Γης και Γεωχωρικών Εφαρμογών (EO.Lab) του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και η Ιταλική Διαστημική Υπηρεσία (ASI), έχουν συνάψει συμφωνία επιστημονικής συνεργασίας. Όπως αναφέρεται σε ανακοίνωση του ΑΠΘ, η συνεργασία αυτή, στο πλαίσιο ερευνητικού έργου της ASI, αξιοποιεί δεδομένα υψηλής ανάλυσης από τον αστερισμό των δορυφόρων Ραντάρ COSMO-SkyMed για την παρακολούθηση της εδαφικής παραμόρφωσης που συνδέεται με την ηφαιστειακή δραστηριότητα. Η παραπάνω συνεργασία κρίνεται μείζονος σημασίας, καθώς πραγματοποιείται σε μια περίοδο ανανέωσης της μαγματικής δραστηριότητας του ηφαιστείου της Σαντορίνης.

Η συμφωνία εξασφαλίζει τη συνεχή παρακολούθηση του ηφαιστείου της Σαντορίνης για την περίοδο τουλάχιστον των δύο ετών, μέσω της συστηματικής λήψης και ανάλυσης των δεδομένων COSMO-SkyMed. Οι παρατηρήσεις αυτές θα συμπληρώσουν τις τρέχουσες προσπάθειες του ΑΠΘ και του Ινστιτούτου Μελέτης και Παρακολούθησης του Ηφαιστείου της Σαντορίνης (ΙΜΠΗΣ https://ismosav.gr/ ), που χρησιμοποιούν ήδη επιχειρησιακά δεδομένα από την Ευρωπαϊκή δορυφορική αποστολή Copernicus Sentinel-1 για σκοπούς παρακολούθησης του ηφαιστείου.

Με τον συνδυασμό δεδομένων Ραντάρ από διαφορετικές αποστολές, η παρακολούθηση του ηφαιστείου αναβαθμίζεται τόσο σε χρονική όσο και σε χωρική κλίμακα. Η παραπάνω συνέργεια είναι ιδιαίτερα κρίσιμη δεδομένου ότι η αυξημένη συχνότητα λήψης που παρέχει η αποστολή COSMO-SkyMed επιτρέπει την πυκνότερη χρονική κάλυψη του φαινομένου, βελτιώνοντας εξίσου σημαντικά την ικανότητα εντοπισμού και της πληρέστερης ερμηνείας πρώιμων ενδείξεων παραμόρφωσης.

Στο πλαίσιο της συνεργασίας, η ASI παρέχει πρόσβαση σε πλήθος αρχειοθετημένων εικόνων αλλά και συντονίζει τη λήψη νέων δορυφορικών εικόνων COSMO-SkyMed, ενώ το ΑΠΘ ηγείται της επεξεργασίας και της ανάλυσης των δεδομένων με την τεχνική της Συμβολομετρίας Ραντάρ (Interferometric SAR – InSAR).

Τα δύο ιδρύματα συνεργάζονται από κοινού στην ερμηνεία των αποτελεσμάτων, και παρουσιάζουν τα ευρήματα σε εντεταλμένους εθνικούς φορείς και διεθνείς επιτροπές, συμπεριλαμβανομένης της ομάδας εργασίας του CEOS για τις καταστροφές (CEOS Working Group Disasters WGDisasters https://ceos.org/ourwork/workinggroups/disasters/). Επίσης, θα προχωρήσουν στη διάχυση των επιστημονικών αποτελεσμάτων με σχετικές ανακοινώσεις αλλά και δημοσιεύσεις σε έγκυρα επιστημονικά περιοδικά.

Η παρούσα πρωτοβουλία υπογραμμίζει τη σημασία της διεθνούς συνεργασίας στην παρακολούθηση των γεωκινδύνων και ειδικότερα σε σύνθετα γεωλογικά περιβάλλοντα και πυκνοκατοικημένα ηφαίστεια, όπως είναι η Σαντορίνη. Η ενσωμάτωση προηγμένων δορυφορικών παρατηρήσεων με επίγεια δίκτυα παρακολούθησης που διατηρεί το ΙΜΠΗΣ, όπως σεισμολογικό, GNSS και γεωχημικό δίκτυο, δύναται να παρέχει ένα πολυπαραμετρικό σύστημα παρακολούθησης του ηφαιστείου, ενισχύοντας τόσο την επιστημονική κατανόηση του μηχανισμού λειτουργίας του ηφαιστείου, όσο και την ασφάλεια των κατοίκων.