Ημέρες κατάνυξης και βαθιάς πίστης βιώνουμε την περίοδο του Πάσχα. Σήμερα, Μεγάλη Παρασκευή (18.04.25) είναι μία ημέρα βαθιάς περισυλλογής και πένθους, η οποία μας φέρνει πιο κοντά στην πίστη μας και μας καλεί να αναλογιστούμε τη δύναμη της.

Η ιδέα ότι η πίστη μπορεί να έχει θεραπευτικές ιδιότητες έχει πιστούς ακολούθους εδώ και αιώνες. Από τις παραδοσιακές θρησκευτικές πρακτικές μέχρι τα παραδοσιακά μυστικά που μεταδίδονται από γενιά σε γενιά, όταν μιλάμε θεραπεία ασθενειών, η επιστήμη αντιτάσσει τα ισχυρά επιστημονικά δεδομένα.

Η συζήτηση γύρω από το εάν η πίστη είναι θεραπευτική, υποστηρίζουν κάποιοι επιστήμονες, ίσως είναι περισσότερο «φιλοσοφική». Είναι σαν να προσπαθείς να δώσεις απάντηση σε ερωτήματα, που σε κάθε απάντηση γεννούν νέα ερωτήματα. Όλα καταλήγουν στο μεγαλύτερο ερώτημα όλων: τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος.

Κι όμως, ακόμη και αυτό το θέμα της θρησκευτικής πίστης έχει μελετηθεί από τους επιστήμονες.

Ο ρόλος της πνευματικότητας στη ψυχική και σωματική Υγεία

Μελέτες έχουν δείξει μια σαφή συσχέτιση μεταξύ του βαθμού πνευματικότητας και της βελτίωσης του ψυχικού και -σε ορισμένες περιπτώσεις- του σωματικού νοσήματος.

Ο H.G. Koenig, ένας από τους πρωτοπόρους σε αυτόν τον χώρο, στο βιβλίο του «Handbook of Religion and Health» (2012) εξετάζει εκτενώς πώς η θρησκευτική πρακτική και η πίστη συχνά συσχετίζονται με βελτιωμένες επιπτώσεις στην υγεία. Και συγκεκριμένα, με μειωμένα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης.

Ο ίδιος επισημαίνει, επίσης, πως οι άνθρωποι που αισθάνονται συνδεδεμένοι με έναν υψηλότερο σκοπό είναι πιο ικανοί να αντιμετωπίσουν το στρες και την κατάθλιψη. Και ακόμη και να σημειώσουν βελτίωση της υγείας και μείωση της πιθανότητας καρδιαγγειακών παθήσεων.

Η έρευνα αναδεικνύει πως η πίστη μπορεί να ενισχύσει την ανθεκτικότητα του ατόμου απέναντι στη ζωή.

Από την άλλη, ο Kenneth Pargament, στο έργο του «The Psychology of Religion and Coping» (1997), υπογραμμίζει πως η πίστη μπορεί να λειτουργήσει ως σημαντικό εργαλείο αντιμετώπισης κρίσεων. Η μελέτη του καταδεικνύει, πως οι μηχανισμοί που ενεργοποιούνται μέσω της πνευματικότητας βοηθούν κάποιον να μετατρέψει την αγωνία σε ανθεκτικότητα. Αν και αυτό δεν είναι πανάκεια για όλες τις ψυχικές και σωματικές ασθένειες.

Οι μηχανισμοί της «Θεραπευτικής Πίστης»

Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι μέρος της θεραπευτικής δύναμης της πίστης, κρύβεται σε ψυχολογικούς μηχανισμούς. Η πίστη μας προσφέρει νόημα, ελπίδα και ένα αίσθημα προστασίας. Τα στοιχεία, δηλαδή, που  μπορούν να ενεργοποιήσουν φυσιολογικές αντιδράσεις στον οργανισμό μας, όπως η απελευθέρωση ενδορφινών και η μείωση των επιπέδων κορτιζόλης.

Αυτό με τη σειρά του, μπορεί να επιβραδύνει τη διαδικασία φλεγμονής και να βελτιώσει το ανοσοποιητικό σύστημα, σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Journal of Behavioral Medicine.

Συγκριτική ανάλυση δεδομένων

Πέραν των μεμονωμένων μελετών, συγκριτικές μελέτες που δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Psychosomatic Medicine παρουσιάζουν μια πιο περίπλοκη εικόνα. Ενώ κάποιες από αυτές δείχνουν μια θετική συσχέτιση μεταξύ θρησκευτικής συμμετοχής και φυσικού τρόπου ίασης –όπως η αποκατάσταση μετά από καρδιακές παθήσεις– άλλες υποδεικνύουν ότι η σχέση αυτή μπορεί να επηρεάζεται από παράγοντες. Η κοινωνική υποστήριξη και η προσωπική ερμηνεία της πίστης, είναι κάποιοι από τους παράγοντες αυτούς.

Οι παραπάνω αναλύσεις μας θυμίζουν ότι η «καρδιά της θεραπείας» συχνά βρίσκεται σε μια πολύπλευρη προσέγγιση, που περιλαμβάνει το ψυχολογικό, το κοινωνικό και το πνευματικό στοιχείο.

Τα επιστημονικά «κενά»

Οι επιστήμονες παραμένουν επιφυλακτικοί. Η πίστη δεν είναι πανάκεια, που αρκεί για να λύσει προβλήματα. Υπάρχουν μελέτες που επισημαίνουν πως ενώ υπάρχει σαφής θετική συσχέτιση, ο ακριβής τρόπος δράσης της πίστης και της πνευματικότητας δεν έχει ακόμη αποσαφηνιστεί πλήρως.

Γι’ αυτό και η επιστήμη απαιτεί περισσότερα δεδομένα που μάλιστα να είναι και μετρήσιμα.

Στο δρόμο της ισορροπίας

Η επιστήμη και η πίστη τελικά προσφέρουν διαφορετικά οφέλη: Η επιστήμη προσφέρει μεθόδους μέτρησης, ταχύτητες και αποτελέσματα που μπορούν να αναπαραχθούν. Η πίστη προσφέρει ελπίδα, ψυχολογική ανακούφιση και μια αίσθηση νοήματος.

Σε αυτό το δίλημμα, ο ρόλος του κάθε ατόμου είναι να βρει την ισορροπία, συνδυάζοντας την επιστημονική σκέψη με την πνευματική αναζήτηση.