Γιαχία Σινουάρ: Ποιος ήταν ο «ζωντανός νεκρός» και τι σηματοδοτεί το τέλος του – Τα σενάρια διαδοχής

Ο Γιαχία Σινουάρ, ο βασικός αρχιτέκτονας της φονικής επίθεσης της Χαμάς στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου 2023, ο πλέον καταζητούμενος εχθρός του Ισραήλ τους τελευταίους μήνες, σκοτώθηκε σε μάχες μεταξύ Ισραηλινών στρατιωτών και Παλαιστινίων μαχητών στη Λωρίδα της Γάζας.

Ο ασκητής, με τα άσπρα μαλλιά και τα πυκνά μαύρα φρύδια επιβλήθηκε με τα χρόνια και άλλαξε την ισορροπία δυνάμεων στο πεδίο. Αλλιώς, «το πρόσωπο του διαβόλου» ή «ο ζωντανός νεκρός», κατά τον ισραηλινό στρατό, δεν είχε εμφανιστεί δημόσια από τον Οκτώβριο του 2023.

Από το 2017 ήταν ο επικεφαλής των υποθέσεων στη Λωρίδα της Γάζας και ο de facto ηγέτης πριν αντικαταστήσει τον Ισμαήλ Χανίγια ως επικεφαλής του πολιτικού γραφείου το 2024. Ο Σινουάρ ήταν από τους πρώτους που βοήθησε στη σύσταση της ένοπλης πτέρυγας της Χαμάς.

Γεννήθηκε το 1962 στον προσφυγικό καταυλισμό της Χαν Γιούνις στο νότιο τμήμα της Λωρίδας της Γάζας. Η οικογένειά του είχε εκτοπιστεί στον πρώτο αραβοϊσραηλινό πόλεμο του 1948 από το Μαζντάλ Ασκαλάν, το σημερινό Ασκελόν, μετά τη δημιουργία του κράτους του Ισραήλ.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 γράφτηκε στο Ισλαμικό Πανεπιστήμιο της Γάζας. Μπήκε στο πανεπιστήμιο σε μια περίοδο που πολλοί νέοι Παλαιστίνιοι στη Λωρίδα της Γάζας αναζητούσαν στον ισλαμισμό απαντήσεις για την ισραηλινοπαλαιστινιακή σύγκρουση, μετά από δεκαετίες αποτυχίας του παναραβικού εθνικισμού να δώσει απαντήσεις. Φοιτητικές οργανώσεις που συνδύαζαν την ισλαμική σκέψη με τον παλαιστινιακό εθνικισμό αναπτύσσονταν γρήγορα. Το 1982 ο Σινουάρ συνελήφθη για τη συμμετοχή του σε τέτοιες οργανώσεις, χωρίς να του απαγγελθούν επίσημα κατηγορίες.

Το 1985, πριν από τη συγκρότηση της Χαμάς, ο Σινουάρ βοήθησε στην οργάνωση ενός δικτύου ισλαμιστών νέων που ανέλαβαν να αποκαλύπτουν τον αυξανόμενο αριθμό Παλαιστινίων πληροφοριοδοτών που είχαν στρατολογηθεί από το Ισραήλ. Ισραηλινά μέσα ενημέρωσης δημοσίευσαν αποσπάσματα από τις ανακρίσεις του. Ο ίδιος αφηγείται ότι απήγαγε έναν προδότη, τον οποίο μετέφεραν στο νεκροταφείο της Χαν Γιούνις: «Τον έβαλα σε έναν τάφο και τον στραγγάλισα με μια κεφίγια (σ.σ. παλαιστινιακή μαντίλα) (…) ήξερε ότι του άξιζε να πεθάνει».

Το 1987, η πρώτη Ιντιφάντα (η παλαιστινιακή εξέγερση ενάντια στην ισραηλινή κατοχή) ξέσπασε σε προσφυγικό καταυλισμό στη βόρεια Λωρίδα της Γάζας. Τότε εντάχθηκε στη νεοϊδρυθείσα Χαμάς.

Το 1988 διαπιστώθηκε ότι το δίκτυο κατείχε όπλα και ο Σινουάρ συνελήφθη από το Ισραήλ για αρκετές εβδομάδες. Τον επόμενο χρόνο, καταδικάστηκε για τη δολοφονία Παλαιστινίων που κατηγορούνταν για συνεργασία με το Ισραήλ σε τέσσερις φορές ισόβια κάθειρξη. Κατά τη διάρκεια της φυλάκισής του, διατήρησε ισχυρή επιρροή στους συγκρατούμενούς του, χρησιμοποιώντας τακτικές κακοποίησης και χειραγώγησης και βοήθεια από τις σχέσεις του έξω από τη φυλακή.

Τιμώρησε συγκρατούμενους του με την υποψία ότι ήταν πληροφοριοδότες και κάποτε ανάγκασε περίπου 1.600 κρατούμενους να κάνουν απεργία πείνας. Πέρασε επίσης μεγάλο μέρος του ελεύθερου χρόνου του μελετώντας ό,τι μπορούσε για τους Ισραηλινούς εχθρούς του, διαβάζοντας ισραηλινές εφημερίδες και έμαθε άπταιστα εβραϊκά.

Ένα από τα πιο πλέον σημαίνοντα ιστορικά γεγονότα στην ισραηλινοπαλαιστινιακή σύγκρουση τον βρήκε στη φυλακή. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, η Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (ΟΑΠ/PLO) και το Ισραήλ συνήψαν τις Συμφωνίες του Όσλο, οι οποίες καθόρισαν μια ειρηνευτική διαδικασία για τη δημιουργία ενός παλαιστινιακού κράτους με αντάλλαγμα την αναγνώριση από την ΟΑΠ του δικαιώματος ύπαρξης του Ισραήλ.

Η διαδικασία εκτροχιάστηκε από τις βομβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας της Χαμάς και τη δολοφονία του Ισραηλινού πρωθυπουργού Γιτζάκ Ράμπιν το 1995 από έναν Εβραίο εξτρεμιστή.

Το 2007, με τη νίκη της Χαμάς στις παλαιστινιακές εκλογές και τις μάχες μεταξύ της Φάταχ και της Χαμάς, η τελευταία απέκτησε τον αποκλειστικό έλεγχο στη Λωρίδα της Γάζας.

Όταν αποφυλακίστηκε ο Σινουάρ το 2011, η πόρτα της ειρήνης είχε ανοίξει και κλείσει και ο ίδιος δεν είχε βιώσει τίποτα από την αισιοδοξία της περιόδου των Συμφωνιών του Όσλο. Η αποφυλάκιση του Σινουάρ έγινε ως μέρος της ανταλλαγής κρατουμένων για την απελευθέρωση του Ισραηλινού στρατιώτη Γκιλάντ Σαλίτ που είχε απαχθεί από τη Χαμάς το 2006.

Ο Σινουάρ είδε το Ισραήλ να δολοφονεί τους μέντορές του, ιδίως τον ιδρυτή του κινήματος, Σεΐχη Αχμέντ Γιασίν και τον Σάλαχ Σεχαντέ, ιδρυτή των ταξιαρχιών Εζεντίν αλ Κάσαμ, της ένοπλης πτέρυγας του κινήματος. Και ο ίδιος ήταν στόχος πολλαπλών αποπειρών δολοφονίας.

Τον Απρίλιο του 2012, λίγους μήνες μετά την απελευθέρωσή του, ο Σινουάρ εκλέχθηκε μέλος του πολιτικού γραφείου της Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας. Απέκτησε φήμη μέσα στις τάξεις της Χαμάς επειδή συγκέντρωσε τις φατρίες της για να συμβιβαστούν. Έκανε εκκλήσεις σε μαχητές να πιάνουν ομήρους Ισραηλινούς, ωθώντας τις ΗΠΑ να τον προσθέσουν στον κατάλογο των ειδικά χαρακτηρισμένων παγκόσμιων τρομοκρατών το 2015. Στο μεταξύ, η Χαμάς αγωνιζόταν να διατηρήσει το ανάστημά της στη Λωρίδα της Γάζας: είχε αποδυναμωθεί από τη σύγκρουση με το Ισραήλ και η ικανότητά της να παρέχει αγαθά και υπηρεσίες είχε παρεμποδιστεί από την απομόνωσή της.

Η Χαμάς γινόταν όλο και πιο αντιδημοφιλής, ενώ άλλες ένοπλες οργανώσεις όπως ο Ισλαμικός Τζιχάντ έγιναν πιο ελκυστικές για τους σκληροπυρηνικούς και άρχισαν να προσφέρουν κάποιες δικές τους υπηρεσίες. Σε αυτό το πλαίσιο ο Σινουάρ εξελέγη επικεφαλής της Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας το 2017.

Η φλογερή ρητορική του εισακουόταν από σκληροπυρηνικούς μαχητές. Σε μια από τις πρώτες δημόσιες εμφανίσεις του, είπε σε μια ομάδα νεαρών κατοίκων της Γάζας: «Πέρασε η εποχή που η Χαμάς συζητούσε την αναγνώριση του Ισραήλ. Η συζήτηση τώρα αφορά το πότε θα εξαφανίσουμε το Ισραήλ». Παρατηρητές εκτιμούσαν ότι η οργάνωση υπό την ηγεσία του Σινουάρ θα λάμβανε μια πιο μαχητική κατεύθυνση. Όμως, στα πρώτα χρόνια ο Σινουάρ έριξε τους τόνους και η ρεαλιστική προσέγγισή του προς τη σύναψη συμφωνιών άρχισε να αντιστρέφει την απομόνωση της Χαμάς.

Σε πολιτικό επίπεδο, υποστήριζε μια ενωμένη παλαιστινιακή ηγεσία για όλα τα Κατεχόμενα Εδάφη: τη Λωρίδα της Γάζας, που ελέγχει η Χαμάς, τη Δυτική Όχθη, που διαχειρίζεται η Παλαιστινιακή Αρχή του Μαχμούντ Αμπάς και την Ανατολική Ιερουσαλήμ. Έκανε γνωστό ότι θα τιμωρούσε οποιονδήποτε προσπαθούσε να εμποδίσει τη συμφιλίωση με τη Φάταχ.

Μήνες αφότου ο Σινουάρ ανέλαβε τα ηνία, η Χαμάς σύναψε συμφωνία συμφιλίωσης με την Παλαιστινιακή Αρχή και, για πρώτη φορά από το 2007, παραχώρησε τον έλεγχο μεγάλου μέρους της Λωρίδας της Γάζας στην Παλαιστινιακή Αρχή για σύντομο χρονικό διάστημα. Οι σχέσεις με την Αίγυπτο επίσης βελτιώθηκαν και η γειτονική χώρα χαλάρωσε τους περιορισμούς της στα σύνορά της με τη Λωρίδα της Γάζας. Η οργάνωση προσέγγισε επίσης το Ιράν και η Τεχεράνη επανέφερε τη Χαμάς στο δίκτυο των συμμάχων της και συνέχισε να της προσφέρει πλήρη υποστήριξη.

Στα τέλη του 2018, οι διαπραγματεύσεις με το Ισραήλ για μακροπρόθεσμη εκεχειρία βρίσκονταν σε εξέλιξη και συνεχίστηκαν επί προεδρίας του Ντόναλντ Τραμπ. Οι αντιφάσεις της ηγεσίας του Σινουάρ, τόσο ως φλογερού ηγέτη όσο και ως πραγματιστή, αντικατοπτρίστηκαν σε ένα νέο έγγραφο γενικών αρχών που εκδόθηκε από την οργάνωση μετά την ανάληψη της διοίκησης: αναγνώρισε αμέσως ότι ένα παλαιστινιακό κράτος εντός των συνόρων της Δυτικής Όχθης και της Λωρίδας της Γάζας είναι «μια φόρμουλα εθνικής συναίνεσης» – που πολλοί τότε είχαν διαβάσει ως συναίνεση σε μια λύση δύο κρατών – ενώ ταυτόχρονα αρνείτο την «αναγνώριση της νομιμότητας της σιωνιστικής οντότητας» σε οποιοδήποτε μέρος της ιστορικής Παλαιστίνης.

Ο Μάιος του 2021 σηματοδότησε μια επιστροφή στην εμπόλεμη κατάσταση. Εβδομάδες κλιμακούμενης έντασης στην Ιερουσαλήμ οδήγησαν σε συγκρούσεις μεταξύ Παλαιστινίων διαδηλωτών και ισραηλινής αστυνομίας, ιδιαίτερα γύρω από το τέμενος Αλ Άκσα, που άφησαν πίσω τους εκατοντάδες τραυματίες. Η Χαμάς απάντησε εκτοξεύοντας ρουκέτες στην Ιερουσαλήμ και στο νότιο και κεντρικό Ισραήλ, προκαλώντας σφοδρές μάχες μεταξύ των μαχητών της και του Ισραήλ για 11 ημέρες. Η δημοτικότητα του Σινουάρ αυξήθηκε μετά τη σύγκρουση και η επιθετικότητά του επέστρεψε δυναμικά.

Στις 7 Οκτωβρίου 2023, η Χαμάς, εξαπέλυσε την επιχείρηση “Πλημμύρα του Αλ ‘Ακσα” στο νότιο Ισραήλ, με την εισβολή εκατοντάδων μαχητών από τη Λωρίδα της Γάζας. Αυτή ήταν η πιο καταστροφική επίθεση στο Ισραήλ μετά την ανεξαρτησία του που είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο 1.200 Ισραηλινών και την ομηρεία 250 άλλων. Το Ισραήλ κήρυξε πόλεμο για πρώτη φορά μετά από 50 χρόνια και εφάρμοσε πλήρη πολιορκία αποκόβοντας την παροχή νερού, ηλεκτρισμού, τροφίμων και καυσίμων στη Λωρίδα της Γάζας.

Η ισραηλινή στρατιωτική απάντηση στην επίθεση ήταν ισοπεδωτική στη Λωρίδα της Γάζας και μέχρι σήμερα μετρά πάνω από 42.438 Παλαιστίνιους νεκρούς και 99.246 τραυματίες από ισραηλινά πλήγματα στο έδαφός αυτό μετά την 7η Οκτωβρίου 2023.

Τον Μάιο του 2024 ο γενικός εισαγγελέας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου ανακοίνωσε ότι θα ζητούσε εντάλματα σύλληψης για τον Σινουάρ μεταξύ άλλων ηγετών της Χαμάς, του Ισμαήλ Χανίγια, του στρατιωτικού ηγέτη της Χαμάς Μοχάμεντ Ντέιφ, αλλά και του Ισραηλινού πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου και του Ισραηλινού υπουργού Άμυνας Γιοάβ Γκάλαντ για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Ο Χανίγια και ο Ντέιφ σκοτώθηκαν σε ισραηλινά πλήγματα τον Ιούλιο, αφήνοντας τον Σινουάρ τον τελευταίο επιζώντα ηγέτη της τριάδας.

Στα μέσα Σεπτεμβρίου, ο Σινουάρ είχε πει ότι η Χαμάς ήταν έτοιμη για έναν «μακροχρόνιο πόλεμο φθοράς» εναντίον του Ισραήλ με την υποστήριξη της Χεζμπολάχ, των Χούθι στην Υεμένη και του Ιράν.

Τι σηματοδοτεί ο θάνατος του Σινουάρ

Δεν είναι ακόμη σαφές πώς ή αν θα επηρεάσει καθόλου η δολοφονία του Γιαχάρ Σινουάρ τις συνομιλίες για την κατάπαυση του πυρός και την ομηρία στη Γάζα, δήλωσαν στο CNN πολλοί αξιωματούχοι.

Ένας αξιωματούχος της ισραηλινής κυβέρνησης δήλωσε ότι η εξόντωση του Σινουάρ θα βοηθήσει τις προσπάθειες για την επίτευξη συμφωνίας για την απελευθέρωση των υπόλοιπων ομήρων στη Γάζα. Τις επόμενες ημέρες θα πραγματοποιηθούν συζητήσεις σχετικά με τις επιπτώσεις του θανάτου στις διαπραγματεύσεις για τους ομήρους, πρόσθεσε ο αξιωματούχος.

Ωστόσο, άλλοι προειδοποίησαν ότι η έλλειψη ενός σαφούς, άμεσου διαδόχου θα μπορούσε επίσης να περιπλέξει τα πράγματα και να θέσει τους ομήρους σε κίνδυνο. Μια ισραηλινή πηγή που γνωρίζει το θέμα δήλωσε ότι υπάρχουν επίσης ανησυχίες ότι το χάος στις τάξεις της Χαμάς θα μπορούσε να ακολουθήσει το θάνατο του Σινουάρ.

Υπάρχει η ανησυχία ότι, ελλείψει σαφούς ηγεσίας, οι όμηροι θα μπορούσαν να σκοτωθούν – είτε από εκδίκηση είτε λόγω έλλειψης σχεδίου για το τι θα γίνει με αυτούς. Πού βρίσκονται τα πράγματα: Οι ελπίδες για μια συμφωνία κατάπαυσης του πυρός και απελευθέρωσης των ομήρων έχουν επανειλημμένα διαψευστεί από την αποτυχία των διαπραγματεύσεων.

Οι συνομιλίες έχουν προς το παρόν βαλτώσει, με το Ισραήλ και τη Χαμάς να αλληλοκατηγορούνται για το αδιέξοδο. Ο πρωθυπουργός του Κατάρ, ένας από τους βασικούς διαμεσολαβητές στις συνομιλίες, δήλωσε την Τετάρτη ότι δεν υπήρξαν διαπραγματεύσεις για μια συμφωνία ομηρίας και κατάπαυσης του πυρός εδώ και σχεδόν ένα μήνα.

Ποιος θα διαδεχθεί τον Σινουάρ;

Οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών προσπαθούσαν το πρωί της Πέμπτης να επικαιροποιήσουν τις εκτιμήσεις τους σχετικά με το ποιος είναι πιθανό να διαδεχθεί τον ηγέτη της Χαμάς Γιαχία Σινουάρ.

Αμερικανοί αξιωματούχοι ήλπιζαν εδώ και καιρό ότι η δολοφονία του Σινουάρ θα έδινε στο Ισραήλ το πολιτικό άνοιγμα που χρειαζόταν για να συμφωνήσει σε κατάπαυση του πυρός. Αλλά το ποιος θα τον διαδεχθεί, δήλωσαν πηγές, θα μπορούσε να έχει βαθύτατο αντίκτυπο στο κατά πόσον η Χαμάς θα είναι πρόθυμη να ξεκινήσει εκ νέου ουσιαστικές διαπραγματεύσεις με το Ισραήλ για την παύση των μαχών και την απελευθέρωση των ομήρων.

Νυν και πρώην αξιωματούχοι των ΗΠΑ δήλωσαν ότι υπάρχουν αρκετοί πιθανοί διάδοχοι του σκιώδους Σινουάρ, ο οποίος για περισσότερο από ένα χρόνο ήταν η μοναδική φωνή εξουσίας στην οργάνωση.

Εάν ο Μοχάμεντ Σινουάρ – αδελφός του Γιαχία – αναλάβει τη διοίκηση, «οι διαπραγματεύσεις θα έχουν τελείως χαλάσει», δήλωσε ένας Αμερικανός αξιωματούχος. Ο Μοχάμεντ Σινουάρ, σύμφωνα με έναν πρώην αξιωματούχο, είναι “φτιαγμένος από το ίδιο σκληροπυρηνικό ύφασμα” με τον αδελφό του, για τον οποίο οι ΗΠΑ πίστευαν εδώ και καιρό ότι ήταν πρόθυμος να θυσιάσει Παλαιστίνιους πολίτες για να επιτύχει το όραμά του. Ο αδελφός του, Μοχάμεντ, έχει επιβλέψει το δίκτυο κατασκευής τούνελ της Χαμάς, σύμφωνα με έναν πρώην αξιωματούχο των ΗΠΑ.

«Αλλά με μεγάλο μέρος της ομάδας εξαντλημένο, η προτίμησή της μπορεί να είναι για έναν ξένο που μπορεί να είναι πιο πιθανό να διαπραγματευτεί», δήλωσε το πρόσωπο αυτό. Τον Ιούλιο, ανέφερε το CNN, ο Σινουάρ δεχόταν πιέσεις από τους δικούς του υπερεκτεταμένους διοικητές να σταματήσει την αιματοχυσία.

Μια άλλη πιθανότητα είναι ο Χαλίλ Αλ Χάγια, ο οποίος ήταν ένας από τους επικεφαλής διαπραγματευτές της Χαμάς κατά τη διάρκεια των συνομιλιών κατάπαυσης του πυρός που διεξήχθησαν στη Ντόχα. Εξαιτίας αυτού, είναι «πιθανότατα αυτός που θα ήθελαν οι ΗΠΑ», δήλωσε ο πρώην αξιωματούχος. Ο Αλ Χάγια ανέλαβε ως κύριος διαπραγματευτής μετά τη δολοφονία του Ισμαήλ Χανίγια τον Ιούλιο στην Τεχεράνη, η οποία πιστεύεται ευρέως ότι έγινε από το Ισραήλ.

Μια τρίτη επιλογή θα ήταν ο Χάλεντ Μεσάαλ – προφανής επιλογή για τη Χαμάς, αλλά απίθανη λόγω της παλαιότερης υποστήριξής του σε μια σουνιτική εξέγερση κατά του Σύρου προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ. Το επεισόδιο προκάλεσε ρήγμα μεταξύ της Χαμάς και του προστάτη της, του σιιτικού Ιράν. Έβλαψε επίσης τις ηγετικές φιλοδοξίες του Μεσάαλ.

Πηγή: Associated Press, AFP, CNN