Πώς σχηματίστηκε ο μύθος του Άγιου Βασίλη

Η μορφή του Αγίου Βασίλη που γνωρίζουμε όλοι μας σήμερα με την κόκκινη στολή και την λευκή γενειάδα καθώς και την παράδοση της διανομής δώρων στα παιδιά έχει επηρεαστεί από διάφορες πολιτισμικές παραδόσεις.

Εκτός από το διαχρονικό ερώτημα για την ύπαρξή του Άγιου Βασίλη, ένα άλλο ζήτημα αφορά στο ποια είναι η σύνδεση του με ελληνική χριστιανική παράδοση.

Ωστόσο, ο ορθόδοξος Άγιος Βασίλης ούτε με δώρα έχει σχέση, ούτε με χιόνια και έλκηθρα. Αντίθετα, αυτά που κρατάει στα χέρια του είναι «χαρτί και καλαμάρι» και βέβαια καθόλου χρήματα. Πατρίδα του θεωρείται η βιβλική Καισάρεια της Καππαδοκίας, το σημερινό Kayseri της Τουρκίας.

Σύμφωνα με τον καθηγητή λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Μηνά Αλεξιάδη, ο ελληνικός Άγιος Βασίλης είναι «κάτι ανάμεσα στον Μέγα Βασίλειο της Καισαρείας, έναν από τους τρεις ιεράρχες και σε ένα πρόσωπο-σύμβολο του Ελληνισμού, που έφευγε από τα βάθη της Ασίας και έφτανε παντού: από τον Πόντο μέχρι την Πελοπόννησο και από την Μακεδονία μέχρι τον Κύπρο.

Ο δικός μας Άγιος Βασίλης είναι πεζοπόρος, κρατά στα χέρια του ένα ραβδί, συζητά με όλους τους ανθρώπους στο δρόμο και εύχεται καλοτυχία και καλή χρονιά στον κόσμο. Δεν έχει σάκο, ούτε κοφίνι. Δε φέρνει δώρα, αλλά την καλοχρονιά… Η 1η Ιανουαρίου ήταν η μέρα θανάτου του Μεγάλου Βασιλείου και έτσι η ελληνική παράδοση θεώρησε ότι ο Άγιος Βασίλης είναι εκείνος που φέρνει καλοτυχία και ευλογεί τη χρονιά…».

Ο ελληνικός, λοιπόν, Άγιος Βασίλης ακολουθεί τα χριστιανικά πρότυπα και ιδεώδη, αποτελώντας, ουσιαστικά σύμβολο της λιτότητας και της ασκητικής ζωής: Ψιλόλιγνος, ασκητής, πεζοπόρος, χωρίς ιδιαίτερες προσωπικές ανάγκες γυρίζει τον κόσμο και μοιράζει ευχές.

Αντίθετα, ο δυτικός κόσμος γνωρίζει έναν Άγιο Βασίλη, η εικόνα του οποίου είναι συνοθύλευμα μύθων και παραδόσεων ολόκληρης της Ευρώπης. Για τους προτεστάντες της Βόρειας και Κεντρικής Γερμανίας είναι ο «Weihnachtsmann», ο «άνθρωπος των Χριστουγέννων», ενώ για τους Άγγλους είναι ο «πατέρας των Χριστουγέννων» (father Christmas).

Ποιος ήταν ο Άγιος Νικόλαος

Ο συμπαθής κύριος με τα άσπρα γένια και την κόκκινη στολή πάνω στο έλκηθρο προέρχεται από τον Άγιο Νικόλαο. Για τους καθολικούς, ο Άγιος Νικόλαος είναι ο Santa Claus (σύντμηση του Santa Nicolaus). Ή, διαφορετικά, Sinterklaas, στα ολλανδικά. Άλλωστε, οι Ολλανδοί μετανάστες ήταν εκείνοι που εξήγαγαν τη λέξη στην Αμερική τον 17ο αιώνα, όπου οι αγγλόφωνοι πληθυσμοί την υιοθέτησαν ως Santa Claus.

Ο Άγιος Νικόλαος γεννήθηκε στην Μικρά Ασία τον 3ο αιώνα μ.Χ. και είναι ο προστάτης των Ναυτικών, του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού και του Λιμενικού Σώματος. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Νικόλαος υπήρξε προστάτης των φτωχών, ενώ έδινε και δώρα σε παιδιά και απόρους, συνήθως στα κρυφά, χωρίς να αποκαλύπτει την ταυτότητά του. Γι’ αυτό το λόγο και κατά το 19ο αιώνα, ο Άγιος Νικόλαος θεωρήθηκε σ’ ολόκληρη περίπου την Ευρώπη το Christkindlein (το παιδί του Χριστού).

Η πρώτη καταγραφή του ολλανδικού μύθου έγινε το 1809 από τον συγγραφέα Ουάσιγκτον Ίρβινγκ, ο οποίος – στο βιβλίο του «A history of New York» – περιέγραψε την άφιξη ενός αγίου πάνω σε άλογο, την παραμονή της γιορτής του Αγίου Νικολάου. Το 1812, ο Ίρβινγκ αναθεώρησε το βιβλίο του και ο Άγιος Νικόλαος εμφανίζεται μέσα σε ένα βαγόνι, το οποίο μπορεί και πετάει πάνω από τα δέντρα.

Λίγα χρόνια αργότερα, το 1823, ο ιερέας Κλέμεντ Κλαρκ Μουρ, έγραψε ένα παιδικό ποίημα σε εφημερίδα της Νέας Υόρκης. Εκεί περιέγραφε τον Άγιο Νικόλαο σαν καλικάντζαρο που έμπαινε στα σπίτια από την καμινάδα και ταξίδευε με ιπτάμενο έλκηθρο που το έσερναν οχτώ τάρανδοι: Ντάσερ, Ντάνσερ, Μπράνσερ, Βίξεν, Κόμετ, Κιούμπιντ, Ντόντερ και Μπλίτσεν.

Η έμπνευση, όμως, του Αμερικανού εικονογράφου Τόμας Ναστ υπήρξε καθοριστική για την μετέπειτα πορεία του Santa Claus.

Εκείνος ήταν που ζωγράφισε τον Santa Claus για το «Harper’s magazine» το 1863 και συνέχισε να το ζωγραφίζει μέχρι τα 1890. Κάποια στιγμή, μέσα στη δεκαετία του 1860 ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Αβραάμ Λίνκολιν του ζήτησε να φτιάξει μία προπαγανδιστική εικόνα του Santa Claus με κάποιους στρατιώτες του.

Ήταν από τις πρώτες προσπάθειες άσκησης ψυχολογικού πολέμου στους αντιπάλους. Ο Ναστ στη συνέχεια, προσέθεσε και άλλες λεπτομέρειες, όπως ότι το εργαστήρι του Santa βρίσκεται στον Βόρειο Πόλο.

Η διαφήμιση της επώνυμης εταιρείας αναψυκτικών

Το 1931, επώνυμη εταιρεία αναψυχτικών παρουσίασε τον Άι-Βασίλη με πρωτοχρονιάτικα δώρα τα προϊόντα της. Υπεύθυνος για το σχεδιασμό του Άι- Βασίλη με κόκκινη στολή και λευκή γενειάδα ήταν ο σχεδιαστής, Haddon Sundblom.

Παράλληλα, το υποτιθέμενο, επίσημο χωριό, του Santa Claus είναι το Κορβατουντούρι (Korvatunturi) και βρίσκεται μόλις οκτώ χιλιόμετρα βόρεια του Ροβανιέμι της Λαπωνίας, στον Αρκτικό Κύκλο.

Κορβατουντούρι σημαίνει «το ύψωμα του αυτιού» (Ear Fell). Επειδή λοιπόν, η περιοχή είχε κάπως το σχήμα του αυτιού, θεωρήθηκε ότι ο Άγιος Βασίλης ζούσε εκεί και «άκουγε» τις επιθυμίες των παιδιών.

Ωστόσο, το Ροβανιέμι θεωρείται πατρίδα του Αϊ-Βασίλη μόλις από τα τέλη του 19ου αιώνα. Καθώς οι θρύλοι γύρω από το πρόσωπο του Santa Claus πλήθαιναν, όλοι ήθελαν να μάθουν πού μένει. Κι επειδή γκρι τάρανδοι ήταν δύσκολο να υπάρξουν στον Βόρειο Πόλο, οι εφημερίδες το 1927 αποκάλυψαν ότι ο Αϊ-Βασίλης μένει στη φινλανδική Λαπωνία. Ο γκρι τάρανδος είναι, άλλωστε, το εθνικό ζώο της Λαπωνίας. Το μυστικό αποκαλύφθηκε σε εκπομπή του φινλανδικού ραδιοφώνου του 1927: Ο Santa Claus μένει στο Κορβατουντούρι.

Οι εφημερίδες αναπαρήγαγαν τον μύθο, ενώ η γνωστή εταιρεία αναψυκτικών με την περίφημη διαφήμιση συνέβαλλε στην διάδοση της μορφής του με αποτέλεσμα η χαρακτηριστική φιγούρα να χαραχθεί για πάντα στο μυαλό μικρών και μεγάλων.  

Το Κορβατουντούρι, το οποίο καθιερώθηκε ως το χωριό του Άγιου Βασίλη το 1927, άρχισε να αξιοποιείται τουριστικά μόλις στις αρχές του 1980. Καθώς οι υπόλοιπες τουριστικές περιοχές της Φιλανδίας δεν έφερναν αρκετά έσοδα, η Φιλανδική κυβέρνηση αποφάσισε να προωθήσει τον Άγιο Βασίλη.

Χωρίς την ύπαρξη του, η Λαπωνία δε θα είχε καμιά διαφορά με τις υπόλοιπες περιοχές του Αρκτικού Κύκλου. Με τη δημιουργία του όμως η Λαπωνία θεωρείται ο απόλυτος προορισμός για τα Χριστούγεννα, αποτελώντας τουριστικό αξιοθέατο. Σήμερα, το χωριό του Αγίου Βασίλη είναι ένα θεματικό πάρκο ψυχαγωγίας με καταστήματα και εστιατόρια και ανάμεσα στα αξιοθέατα ξεχωρίζουν το γραφείο του Άγιου Βασίλη και το ταχυδρομείο, όπου κάθε χρόνο καταφθάνουν γράμματα παιδιών απ’ όλο τον κόσμο.