Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών: Πώς το 2024 επηρεάζει τη Μ. Ανατολή

Από τη Μόσχα ως την Ερυθρά Θάλασσα και από την Τεχεράνη ως το Πεκίνο, το Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών (IISS) συνοψίζει τις εξελίξεις της χρονιάς στη Μέση Ανατολή.

Το Τελ Αβίβ θα έπρεπε είτε να στοχεύσει τη Γάζα είτε να επαναφέρει τον αποκλεισμό της. Επέλεξε να κάνει και τα δύο. Από τον Σεπτέμβριο του 2024, τρεις μεραρχίες των Ισραηλινών Αμυντικών Δυνάμεων (IDF) είχαν εμπλακεί στη Γάζα. Η 252 μεραρχία αυτή τη στιγμή κατέχει τον διάδρομο Netzarim και η 162η ασφαλίζει τη Ράφα και τον διάδρομο της Φιλαδέλφεια. Ο Ισραηλινός έλεγχος των διαδρόμων απειλεί τη συνέχιση της ύπαρξης της Χαμάς ως στρατιωτική δύναμη και ενισχύσει τη διαπραγματευτική θέση του Ισραήλ.

Η παλαιστινιακή πολιτική

 Η ενδοπαλαιστινιακή πολιτική παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό αμετάβλητη τον περασμένο χρόνο. Τον Ιούλιο, οι κύριες παλαιστινιακές φατρίες συναντήθηκαν στο Πεκίνο για συνομιλίες για τη σφυρηλάτηση της εθνικής ενότητας και τη συμφωνία για τη μεταπολεμική διακυβέρνηση της Γάζας. Η τελική τους δήλωση σηματοδότησε την προθυμία της Χαμάς να συμβιβαστεί με την Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO).Η συνεχιζόμενη ισραηλινή κατοχή της Δυτικής Όχθης και της Γάζας καθιστά αδύνατη τη διεξαγωγή εκλογών χωρίς την έγκριση του Ισραήλ, κάτι που σε κάθε περίπτωση είναι εξαιρετικά απίθανο επί του παρόντος, ενώ ο ηγέτης της ΠΑ Μαχμούντ Αμπάς δεν έχει δέσμευση να εκχωρήσει την εξουσία σε άλλους.  

Στη Δυτική Όχθη, η επιρροή της Παλαιστινιακής Αρχής έχει καταρρεύσει λόγω της αδυναμίας της να σταματήσει την αυξανόμενη ισραηλινή στρατιωτική βία και τη βία των εποίκων.

Το αυξανόμενο πολεμικό κόστος του Ισραήλ

Το κόστος της εκστρατείας του Ισραήλ στη Γάζα αυξάνεται σταθερά με την πάροδο του χρόνου, με την Τράπεζα του Ισραήλ (BofI) να αναθεωρεί την εκτίμησή της για το άμεσο κόστος του πολέμου κατά την περίοδο 2023–2025 από 54 δισεκατομμύρια δολάρια τον Νοέμβριο του 2023 σε 69 δισεκατομμύρια δολάρια τον Μάιο του 2024.

Η Χεζμπολάχ

Ο Hassan Nasrallah, ο εκλιπών ηγέτης της Χεζμπολάχ καθιερώνοντας μια σύνδεση μεταξύ της σύγκρουσης στον Λίβανο και μιας κατάπαυσης του πυρός στη Γάζα που δεν ήρθε ποτέ, ουσιαστικά στριμώχτηκε. Ανακάλυψε επίσης ότι το Ιράν δεν ήταν διατεθειμένο να διακινδυνεύσει μια διολίσθηση προς άμεση αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ.

Αυτός δεν ήταν ο πόλεμος που ήθελε ο Νασράλα. Η Χεζμπολάχ υποτίθεται ότι ήταν μια στρατηγική δύναμη για να αποτρέψει το Ισραήλ και να καθοδηγήσει άλλες πολιτοφυλακές που υποστηρίζονται από το Ιράν στην περιοχή. 

Οι Χούτι νέος περιφερειακός παράγοντας στην Ερυθρά Θάλασσα

Η κήρυξη πολέμου από τους Χούτι στο Ισραήλ στα τέλη Οκτωβρίου 2023, φαινομενικά σε ένδειξη αλληλεγγύης με τους Παλαιστίνιους στη Γάζα, αποτέλεσε έκπληξη για πολλούς. Οι Χούτι έχουν εξαπολύσει από τότε περισσότερες από 220 εναέριες επιθέσεις στο Ισραήλ χρησιμοποιώντας πυραύλους και ακατοίκητα εναέρια οχήματα (UAV), τα περισσότερα από τα οποία αναχαίτισε η αεράμυνα του τελευταίου. Πιο επιτυχημένες, τουλάχιστον πολιτικά, ήταν οι επιθέσεις των Χούτι εναντίον εμπορικών πλοίων στην Ερυθρά Θάλασσα και στον Κόλπο του Άντεν, που ξεκίνησαν τον Νοέμβριο του 2023. Χρησιμοποιώντας έναν συνδυασμό βαλλιστικών πυραύλων και πυραύλων κρουζ, καθώς και UAV, ακατοίκητα οχήματα επιφανείας και σκίφ που μετέφεραν ένοπλους άνδρες, οι Χούτι έχουν πραγματοποιήσει περισσότερες από 300 επιθέσεις σε εμπορικά πλοία που φέρονται να συνδέονται με το Ισραήλ και τη δυτική του συμμάχους. Ενώ οι περισσότερες επιθέσεις είτε έχασαν τον στόχο τους είτε έκαναν μικρή ζημιά, οι Χούτι κατέλαβαν με επιτυχία ένα πλοίο και βύθισαν άλλα δύο σε μια εκστρατεία κατά την οποία τέσσερις ναύτες έχασαν τη ζωή τους. 

Το Ισραήλ κυριαρχεί στον «αέρα»

Το Ισραήλ έχει διατηρήσει σχεδόν την απόλυτη αεροπορική υπεροχή έναντι των περιφερειακών αντιπάλων του. Στη Γάζα και τον Λίβανο, η μαζική χρήση αεροπορικής ισχύος από το Ισραήλ υποβάθμισε συνεχώς τις στρατιωτικές δυνατότητες της Χαμάς, της Παλαιστινιακής Ισλαμικής Τζιχάντ και της Χεζμπολάχ, ελαχιστοποιώντας παράλληλα την έκθεση των ισραηλινών χερσαίων δυνάμεων. Παρόλα αυτά, η εκστρατεία στη Γάζα είχε ως αποτέλεσμα υψηλούς αριθμούς θυμάτων αμάχων, προκαλώντας κριτική.

Εναντίον του Ιράν και των Χούτι, το Ισραήλ απέφυγε τις επιχειρήσεις μεγάλης κλίμακας. Η στρατηγική του Ισραήλ για βαθμονομημένη κλιμάκωση σηματοδοτεί την ικανότητα και την προθυμία του να αντεπιτεθεί χωρίς να προκαλέσει σύγκρουση πλήρους κλίμακας.

Το Ιράν

Παρά το γεγονός ότι δεν έλαβε καμία προειδοποίηση για τις επιθέσεις της Χαμάς της 7ης Οκτωβρίου, το καθεστώς βρέθηκε σε μια ευρύτερη σύγκρουση με το Ισραήλ, πασχίζοντας να ευθυγραμμίσει τη διάθεσή του για κινδύνους με την ανάγκη να ανταποκριθεί στις κλιμακούμενες ισραηλινές επιθέσεις. Έχει πληρώσει βαρύ τίμημα, με τον IDF να εξαλείφει συστηματικά αρκετούς ηγέτες των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC), της Χαμάς και της Χεζμπολάχ. Κομβική στιγμή ήταν η δραματική δολοφονία από τους Ισραηλινούς του ηγέτη της Χαμάς Ισμαήλ Χανίγιε σε εγκαταστάσεις του IRGC στην Τεχεράνη. Παρά την οργή που εξέφρασε η ηγεσία, τα αντίποινα της Τεχεράνης ήταν ακόμη πιο σιωπηλά. Αλλά την 1η Οκτωβρίου το Ιράν εξαπέλυσε μια επίθεση παρόμοια με αυτή του Απριλίου στο Ισραήλ ως απάντηση στην εκστρατεία του Ισραήλ εναντίον της Χεζμπολάχ, ανεβάζοντας την ένταση σε νέο ύψος την παραμονή της επετείου των επιθέσεων της 7ης Οκτωβρίου.

Δυτικές δυνάμεις και συνασπισμός αεράμυνας

Μετά από ένα μπαράζ με περισσότερα από 300 ιρανικά UAV και cruise και βαλλιστικούς πυραύλους που εκτοξεύτηκαν στο Ισραήλ τη νύχτα στις 13–14 Απριλίου, το IDF ισχυρίστηκε ότι ένας γρήγορα συγκεντρωμένος συνασπισμός αεροσκαφών και αεράμυνας από τη Γαλλία, το Ισραήλ, την Ιορδανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, τις ΗΠΑ και άλλοι περιφερειακοί παράγοντες είχαν εμποδίσει το 99% των ιρανικών όπλων να φτάσουν στους επιδιωκόμενους στόχους τους.

Οι λόγοι για την αξιοσημείωτη επιτυχία του συνασπισμού ήταν τρεις. Πρώτον, σχεδόν δέκα χρόνια εμπλοκής σε αντιτρομοκρατικές επιχειρήσεις κατά του Ισλαμικού Κράτους (ISIS) σήμαινε ότι τα μέσα αεράμυνας και αεράμυνας των συμμετεχόντων χωρών ήταν άμεσα διαθέσιμα και ότι οι ΗΠΑ εξάσκησαν να ξεπερνούν και να ενσωματώνουν διαφορετικούς κανόνες εμπλοκής και δυνατότητες , πολιτικές αρχές και πολιτικές ευαισθησίες. Δεύτερον, τον Σεπτέμβριο του 2021, οι ΗΠΑ μετέφεραν το Ισραήλ από την Ευρωπαϊκή τους Διοίκηση (EUCOM) στην Κεντρική Διοίκησή τους (CENTCOM), συνδυάζοντας τα πρακτικά ζητήματα του συντονισμού, της συγχώνευσης πληροφοριών και της επιχειρησιακής διοίκησης και ελέγχου.

Όσον αφορά την Παλαιστίνη, οι στόχοι των ΗΠΑ και του Ισραήλ διίστανται

Οι ηγέτες του Ισραήλ γνώριζαν γενικά ότι θα ερχόταν ένα σημείο που η Ουάσιγκτον θα τους πίεζε να σταματήσουν.

Λίγες μέρες μετά τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου, ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν πέταξε στο Τελ Αβίβ, όπου αγκάλιασε τον πρωθυπουργό Μπέντζαμιν Νετανιάχου και μεταφορικά αγκάλιασε τον ισραηλινό λαό. Αλλά έφερε επίσης ένα είδος ρολογιού στην προειδοποίησή του να μην υποκύψει στην εκδίκηση και να επαναλάβει τα λάθη, που όπως είπε, έκανε η Αμερική μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Κατά τη διάρκεια του επόμενου έτους, οι ΗΠΑ, εκπροσωπούμενες από τον διευθυντή της CIA, Μπιλ Μπερνς, προσπάθησαν ακούραστα να διαπραγματευτούν μια εκεχειρία που θα έβλεπε την επιστροφή των ομήρων και τέλος του πολέμου. Η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει επανειλημμένα ισχυριστεί ότι οι διαπραγματεύσεις ήταν στα πρόθυρα επιτυχίας. Αλλά είναι πλέον ξεκάθαρο ότι η κυβέρνηση του Ισραήλ δεν θα μπορούσε να ενδιαφέρεται λιγότερο για το «αμερικανικό ρολόι». 

Οι θέσεις των Αραβικών Κρατών 

Οι μακροχρόνιες σχέσεις του Κατάρ με τη Χαμάς και το Ισραήλ επέτρεψαν να διαδραματίσει μεσολαβητικό ρόλο στη σύγκρουση μαζί με την Αίγυπτο και τις ΗΠΑ. Καθώς η προοπτική μόνιμης κατάπαυσης του πυρός στη Γάζα παρέμενε άπιαστη, το Κατάρ εξέφρασε την απογοήτευσή του για τις ανυποχώρητες θέσεις των αντιμαχόμενων μερών.α αραβικά κράτη του Κόλπου έχουν παραμείνει ουδέτερα στην αντιπαράθεση μεταξύ του Ισραήλ και του Άξονα Αντίστασης υπό την ηγεσία του Ιράν. Έχουν υιοθετήσει μια αμυντική στάση, αναχαιτίζοντας πυραύλους Χούτι και μη επανδρωμένα αεροσκάφη που παραβίασαν τον εναέριο χώρο τους.Ακόμη και το Μπαχρέιν, συνήθως το πιο επιθετικό από τα αραβικά κράτη του Κόλπου στο Ιράν, στοχεύει να βελτιώσει τις σχέσεις με την Τεχεράνη.

Η Ρωσία

Η Ρωσία κάνει λόγο για «θεμελιώδη αποτυχία της πολιτικής των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, η οποία αντανακλά την παρακμή της διεθνούς τάξης υπό τη Δύση».  Η Ρωσία, αντίθετα, έχει παρουσιάσει τον εαυτό της ως εποικοδομητικό μεσολαβητή που μπορεί να εμπλακεί και σε φιλοξενία μιας διάσκεψης παλαιστινιακών φατριών τον Φεβρουάριο. Η Ρωσία προσπάθησε επίσης να εκμεταλλευτεί τις διαιρέσεις στη Δύση και έτσι να υπονομεύσει την άμεση υποστήριξη προς την Ουκρανία. 

Η Κίνα κεφαλαιοποιεί την κρίση

Η Κίνα εξέφρασε γρήγορα την υποστήριξή της για μια λύση δύο κρατών και τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους. Το Πεκίνο έχει επικρίνει τη στρατιωτική απάντηση του Ισραήλ στη Γάζα. Η Κίνα χρησιμοποίησε τον πόλεμο και την περιφερειακή αστάθεια ως ευκαιρία για να προωθήσει δύο αφηγήσεις. Πρώτον, παρουσίασε ως υποκριτές τις ΗΠΑ και την ευρύτερη Δύση «υποστηρίζοντας την Ουκρανία, αλλά αποτυγχάνοντας να επικρίνουν το Ισραήλ. Δεύτερον, το Πεκίνο προσπάθησε να προβληθεί ως ουδέτερος παράγοντας και ειρηνοποιός.

Και οι δύο αυτές αφηγήσεις χρησιμεύουν για την ενίσχυση της θέσης του Πεκίνου και άνοιγμα για τη διεκδίκηση της κυριαρχίας της Κίνας στην Ασία, ενώ η προσοχή των Ηνωμένων Πολιτειών και της Δύσης μετατοπίζεται από το θέατρο Ινδο-Ειρηνικού στη Μέση Ανατολή.