Στο ερώτημα αν το μπλακ άουτ στην Ιβηρική (Ισπανία και Πορτογαλία) μπορεί να οφείλεται σε κυβερνοεπίθεση, η απλή απάντηση είναι ναι. Θα μπορούσε να είναι, καθώς ποτέ δεν μπορείς να πεις “ποτέ” στον κυβερνοχώρο, σχολιάζει το BBC, αλλά, συνεχίζει, είναι πολύ νωρίς για να πούμε κάτι τέτοιο και είναι πολύ πιο πιθανό ότι κάποιο ατύχημα ή τεχνικό λάθος προκάλεσε τη διακοπή της ηλεκτροδότησης.

Εάν πρόκειται για επίθεση στον κυβερνοχώρο, θα ήταν εντελώς πρωτοφανής σε κλίμακα και αντίκτυπο. Τα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας έχουν τεθεί εκτός λειτουργίας στο παρελθόν – σε δύο περιπτώσεις που γνωρίζουμε. Ρωσικοί κρατικά χρηματοδοτούμενοι χάκερ από μια διαβόητα ισχυρή μονάδα χάκερ γνωστή ως Sandworm κατηγορούνται ότι προκάλεσαν διακοπές ρεύματος στην Ουκρανία.

Δεκάδες χιλιάδες σπίτια έμειναν χωρίς ρεύμα για ώρες τον κρύο χειμώνα του 2015. Οι ίδιοι χάκερ κατηγορούνται ότι πραγματοποίησαν μια επιτυχημένη επαναλαμβανόμενη επίθεση στο Κίεβο έναν χρόνο αργότερα. Και οι δύο επιθέσεις συγκλόνισαν τότε τον κόσμο του κυβερνοχώρου και ήταν εξαιρετικά εξελιγμένες, πιθανόν με πολύμηνη εργασία των επιτιθέμενων. Ωστόσο, εντοπίστηκαν και διορθώθηκαν τα σφάλματα μέσα σε λίγες ώρες.

Αν αυτό που συμβαίνει τώρα ήταν κάποιου είδους κυβερνοεπίθεση, θα ήταν μια τεράστια κλιμάκωση αυτού που θεωρείτο ως τώρα δυνατό, σημειώνει το βρετανικό δίκτυο ενημέρωσης.

Τι ξέρουμε για το μπλακ άουτ

Η Ισπανία βίωσε ένα ιστορικό μπλακ άουτ τη Δευτέρα και έως τις πρώτες πρωινές ώρες της Τρίτης με τουλάχιστον πέντε νεκρούς. Μια βλάβη του συστήματος προκάλεσε πλήρη απώλεια ρεύματος σε ολόκληρη τη χερσόνησο, αφήνοντας μεγάλο μέρος της Ισπανίας και της Πορτογαλίας χωρίς ρεύμα (μόνο τα νησιά γλίτωσαν, καθώς τα συστήματα αυτά ήταν απομονωμένα). Η Red Eléctrica και οι εταιρείες παροχής ηλεκτρικής ενέργειας είχαν πρακτικά κηρύξει το περιστατικό λήξαν μέχρι το πρωί της Τρίτης, αν και η κυβέρνηση συνέχισε να κάνει λόγο για ενεργειακή κρίση.

Ο Εντουάρντο Πριέτο, διευθυντής υπηρεσιών της Red Eléctrica (της ισπανικής εταιρείας ηλεκτροδότησης), πάντως απέκλεισε την κυβερνοεπίθεση. “Τίποτα δεν μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι επρόκειτο για ανθρώπινο λάθος”, πρόσθεσε. Και, όπως και η Κρατική Μετεωρολογική Υπηρεσία (Aemet), απέκλεισε επίσης το ενδεχόμενο να κρύβεται πίσω από το περιστατικό κάποιο ακραίο καιρικό φαινόμενο ή ατμοσφαιρικό συμβάν.

Η προκαταρκτική έρευνα υποδεικνύει απώλεια φωτοβολταϊκής παραγωγής στα νοτιοδυτικά της χερσονήσου, η οποία έριξε ολόκληρο το σύστημα. Το αίτιο και το μέγεθός της εξακολουθούν να διερευνώνται. Ωστόσο ο Πρωθυπουργός της Ισπανίας, Πέδρο Σάντσεθ, ήταν πολύ πιο προσεκτικός και αρνήθηκε να αποκλείσει οποιαδήποτε αιτία για το μπλακ άουτ. Στην πραγματικότητα, ανακοίνωσε δύο ανεξάρτητες έρευνες: μία υπό την ηγεσία του Υπουργείου Οικολογικής Μετάβασης και μία άλλη από τις Βρυξέλλες. Επίσης έγινε γνωστό ότι άρχισε και δικαστική έρευνα για να διαπιστωθεί αν επρόκειτο για σαμποτάζ.

Ο Πριέτο επεσήμανε δύο διαδοχικά γεγονότα “αποσύνδεσης της παραγωγής”, τα οποία συνέβησαν στις 12:33 μ.μ., ως την κύρια αιτία, η οποία οδήγησε στην αλυσίδα των βλαβών που τελικά έριξε το δίκτυο σε ολόκληρη τη χερσόνησο. “Το σύστημα δεν ήταν σε θέση να επιβιώσει”, παραδέχθηκε ο Pietro.

Τα δύο πιο σημαντικά ερωτήματα είναι: Τι προκάλεσε αυτές τις μειώσεις στην διανομή ενέργειας και γιατί  το δίκτυο και οι σταθμοί παραγωγής δεν μπόρεσαν να ανταποκριθούν για να αντισταθμίσουν τη διακοπή; Ποια τεχνολογία προκάλεσε την πτώση της παραγωγής;

Η ηλεκτρική ενέργεια στην Ισπανία, όπως και στις περισσότερες χώρες, παράγεται με διάφορες τεχνολογίες: κυρίως πυρηνικά εργοστάσια, εργοστάσια φυσικού αερίου, υδροηλεκτρικά εργοστάσια και αιολικά και ηλιακά πάρκα. Ο Πριέτο περιόρισε το πρόβλημα των δύο πτώσεων της παραγωγής στα νοτιοδυτικά της χερσονήσου. Η Εξτρεμαδούρα είναι μία από τις περιοχές που παράγουν την περισσότερη ηλεκτρική ενέργεια. Φιλοξενεί μεγάλους υδροηλεκτρικούς σταθμούς, τον ισχυρότερο πυρηνικό σταθμό της χώρας και μεγάλο αριθμό φωτοβολταϊκών πάρκων. Όταν ρωτήθηκε από δημοσιογράφους, ο Πριέτο υπέδειξε ότι “είναι πολύ πιθανό” οι μειώσεις στην παραγωγή να αφορούν την ηλιακή τεχνολογία, δηλαδή τις φωτοβολταϊκές εγκαταστάσεις.

Τι προκάλεσε την πτώση της  παραγωγής;

Αυτό είναι το κλειδί για όλο το μπλακ άουτ. Και είναι αυτό που πρέπει να διερευνηθεί με βάση όλα τα στοιχεία που παρέχουν οι εταιρείες ηλεκτρισμού. Αλλά ο Πριέτο έχει αποκλείσει εξ αρχής  ορισμένα σενάρια. Για παράδειγμα, μια κυβερνοεπίθεση στα συστήματα της Red Eléctrica. Ή ότι ο εν λόγω διαχειριστής έδωσε την εντολή να κλείσουν οι φωτοβολταϊκοί σταθμοί.

Έχει επίσης απορρίψει, όπως και η Κρατική Μετεωρολογική Υπηρεσία (Aemet), το ενδεχόμενο να συνέβη ένα σπάνιο μετεωρολογικό ή ατμοσφαιρικό γεγονός την ώρα που ξεκίνησε το μπλακ άουτ στην Ισπανία.

Ο Πριέτο επέμεινε να μην κάνει εικασίες για τα αίτια, αλλά, σημείωσε ότι ένα από τα σημεία που πρέπει να “διευκρινιστούν” είναι αν μια πιθανή αλλαγή στην τάση θα μπορούσε να προκαλέσει την αποσύνδεση των μονάδων παραγωγής ηλιακής ενέργειας από το σύστημα.

Ωστόσο, για να το γνωρίζουν αυτό, θα πρέπει να περιμένουν “τα κέντρα παραγωγής να παράσχουν τις πληροφορίες” στη Red Eléctrica.

Ο πρωθυπουργός Σάντσεθ, [έραν των δύο ερευνών που ανακοίνωσε τόνισε ότι η κυβέρνηση θα θέσει τους ιδιωτικούς φορείς (τόσο τους παραγωγούς ηλεκτρικής ενέργειας όσο και την Red Eléctrica) προ των ευθυνών τους, εφόσον κριθεί σκόπιμο, και ότι θα ληφθούν μέτρα για να διασφαλιστεί ότι αυτό δεν θα ξανασυμβεί ποτέ.

Είναι φυσιολογικό να καταρρέει ολόκληρο το σύστημα;

Ένα μπλακ άουτ που επηρεάζει ολόκληρη τη χερσόνησο είναι ασυνήθιστο. Ο Luis Atienza, πρώην πρόεδρος της Red Eléctrica, επισημαίνει ότι το σύστημα διαθέτει τείχη προστασίας, ώστε οι διακοπές ρεύματος να μπορούν να απομονωθούν σε μια συγκεκριμένη περιοχή, κάτι που δεν συνέβη σε αυτή την περίπτωση, όπου το ρεύμα διακόπηκε σε ολόκληρη τη χερσόνησο. Επίσης χρειάστηκαν πολλές ώρες για την επαναφορά του συστήματος.

Η πλήρης επανεκκίνηση από το μηδέν είναι μια πολύπλοκη και σπάνια επιχείρηση – οι ολικές διακοπές ρεύματος είναι σπάνιες. Στην παρουσίασή του, ο Πριέτο  εξήγησε πώς πραγματοποιήθηκε αυτή η “συντονισμένη διαδικασία” αποκατάστασης. Το πρώτο βήμα ήταν να βρεθούν “πηγές υγιούς τάσης” στα σύνορα με τη Γαλλία και το Μαρόκο. Η ταχύτερη διαδρομή.  Αυτές οι χώρες, ενήργησαν για να τροφοδοτήσουν με ενέργεια ένα τμήμα του ισπανικού δικτύου, στη Χώρα των Βάσκων, την Καταλονία και τη νότια Ανδαλουσία.

Ο στόχος ήταν “να φτάσουν στις βοηθητικές υπηρεσίες των σταθμών παραγωγής, ώστε να ξεκινήσουν οι διαδικασίες εκκίνησης και σύνδεσης”. Μόλις ξεκίνησαν αυτές οι ομάδες, η τάση συνέχισε να εξαπλώνεται στα υπόλοιπα στοιχεία του δικτύου και στις μονάδες παραγωγής, ώστε το σύστημα “να μπορεί να αναπτυχθεί με ασφάλεια”.

Ακολουθήθηκε μια στρατηγική εκκίνησης σε νησί, με προώθηση σε ζώνες. Στις 4:00 π.μ., σύμφωνα με τον Πριέτο, “όλοι οι υποσταθμοί του δικτύου μεταφοράς ήταν υπό τάση και, ως εκ τούτου, διαθέσιμοι στις εταιρείες διανομής”. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του, μέχρι τις 7:30 π.μ., το 99% της ζήτησης είχε καλυφθεί.

Η πυρηνική ενέργεια στην Ισπανία

Αυτό το μπλακ άουτ συνέβη εν μέσω μιας έντονης πολιτικής συζήτησης σχετικά με το μέλλον της πυρηνικής ενέργειας στην Ισπανία. Ο σχεδιασμός της κυβέρνησης για την ηλεκτρική ενέργεια περιλαμβάνει μια διαδικασία παροπλισμού των πέντε ενεργών σταθμών της χώρας που έχουν απομείνει.  Ωστόσο, τα κόμματα PP και Vox απορρίπτουν αυτό το χρονοδιάγραμμα, το οποίο θα ξεκινήσει με το κλείσιμο ενός αντιδραστήρα του Almaraz το 2027 και θα κορυφωθεί με το κλείσιμο του Trillo το 2035.

Επιπλέον, το μπλακ άουτ συνέβη σε μια περίοδο που η παραγωγή ρεύματος από πυρηνική ενέργεια ήταν σε χαμηλά επίπεδα ρεκόρ, λόγω, μεταξύ άλλων, της μεγάλης εισροής ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο σύστημα, η οποία καθιστά την πυρηνική ενέργεια λιγότερο ανταγωνιστική από οικονομική άποψη.

Όμως, οι υποστηρικτές της πυρηνικής ενέργειας πήραν θάρρος από τα γεγονότα, κατηγορώντας τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την έλλειψη αυτών των πυρηνικών μονάδων για το πρόβλημα. Ο Σάντσεθ  απέρριψε την ιδέα ότι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αποτελούσαν πρόβλημα και επισήμανε ότι και η “πυρηνική ενέργεια” “έπεσε, δεν ήταν πιο ανθεκτική”.

Επιπλέον, επέμεινε ότι οι εγκαταστάσεις αυτές δεν βοήθησαν στην αποκατάσταση της ηλεκτρικής ενέργειας, επειδή ήταν οι μονάδες συνδυασμένου κύκλου και οι υδροηλεκτρικές μονάδες, οι οποίες είναι πολύ πιο ευέλικτες όσον αφορά τη διακοπή και την επανεκκίνηση, ήταν που έκαναν την διαφορά.